مواد خطرناک(Hazardous Material) چیست؟

کدام کد یا استاندارد برای مواد خطرناک اعمال می شود؟ چه مقدار از یک ماده خطرناک خاص را می توان ذخیره یا استفاده کرد؟ مواد خطرناک را در کدام طبقه از ساختمان می توان ذخیره کرد یا از آن استفاده کرد؟ اینها همه سوالاتی است که برخی از ما بطور روزانه با آن روبرو هستیم. این فرض وجود دارد که افرادی مانند مدیران تأسیسات، مالکان ساختمان و مهندسان ، ذاتاً می دانند که چه زمانی یک ماده یک ماده خطرناک است. و هنگامی که بدانند این ماده خطرناکی است، می دانند که چگونه با آن ماده به درستی و ایمن برخورد کنند. اما همه ما اثرات بالقوه موادی را دیده‌ایم که به‌طور نامناسب ذخیره یا استفاده می‌شوند، مانند آتش‌سوزی در ساختمان پلاسکو، آتش سوزی های متعدد بازار تهران،تبریز،کارخانجات بزرگ و حتی بیمارستان ها مانند بیمارستان گاندی تهران.

چگونه می توانیم از وقوع چنین حوادثی جلوگیری کنیم؟

اولین قدم این است که بدانید چگونه یک ماده خطرناک را شناسایی کنید.

بخشی از چالش در مورد تعیین و طبقه بندی مواد خطرناک این است که نه تنها یک تعریف ثابت از “مواد خطرناک” وجود ندارد بلکه حتی یک رویکرد ثابت برای طبقه بندی مواد خطرناک وجود ندارد. بنابراین، هنگام نگاه کردن به برگه‌های اطلاعات ایمنی (SDS) یا ادبیات ارائه شده توسط سازنده، ضروری است که بدانید و درک کنید که کدام سیستم طبقه‌بندی مواد خطرناک مورد استفاده قرار گرفته است.

انواع تعاریف NFPA , GHS

NFPA 400، کد مواد خطرناک، تعریف و روش طبقه‌بندی خاص خود را دارد که از ۱۴ دسته مختلف تشکیل شده است. DOT ایالات متحده از یک سیستم طبقه بندی 9 طبقه ای استفاده می کند. OSHA تعاریف خاص خود را دارد که در 29 CFR ایجاد شده است، که برای همسویی با سیستم جهانی هماهنگ طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی (GHS) بازبینی شده است. در حالی که تلاش‌هایی برای هماهنگی بین گروه‌ها صورت گرفته است، هنوز اختلافات وجود دارد. اطلاعات مربوط به SDS اغلب بر اساس سیستم GHS است و نه سیستم NFPA 400.

مواد خطرناک چیست؟

رویکردی که در ایمن ساز خزایی توصیه می شود این است که فرض کنیم مواد خطرناک هستند، تا زمانی که ثابت کنیم یک ماده خاص خطرناک نیست .هنگام تعیین اینکه آیا یک ماده قرار است خطرناک در نظر گرفته شود، اولین قدم این است که مشخص کنیم برای چه هدفی مواد را ارزیابی می کنیم. اگر مواد را در ایالات متحده حمل می کنید، تعریف DOT چیزی است که باید استفاده کنید، در حالی که اگر مواد را ذخیره یا استفاده می کنید، باید از تعریف موجود در کد ساختمان یا کد آتش نشانی قابل استفاده استفاده کنید.

لازم بذکر است استانداردهای NFPA تقریبا در تمام کشورها مورد پذیرش و تایید می باشند ولی چنانچه شما بصورت حرفه ای و تخصصی به استفاده ،ذخیره سازی و یا حمل این مواد می پردازید می بایست از استانداردهای محلی و کشوری تبعیت نمایید.

در همین زمینه می توانید این لینک را ملاحظه کنید .همچنین ممکن است مقاله انواع آتش برای شما مفید باشد.

تعریف DOT (انجمن حمل و نقل آمریکا) از ماده خطرناک

GHS (سیستم جهانی هماهنگ طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی) اصطلاح “مواد خطرناک” را تعریف نمی کند، اما DOT (انجمن حمل و نقل آمریکا) مواد خطرناک را اینگونه تعریف می کند: “به معنای ماده یا ماده ای است که وزیر حمل و نقل تشخیص داده است که می تواند در هنگام حمل و نقل تجاری خطرات غیرمنطقی برای سلامتی، ایمنی و دارایی ایجاد کند. ، و طبق بخش 5103 قانون حمل و نقل مواد خطرناک فدرال (49 U.S.C. 5103) به عنوان خطرناک شناخته شده است. این اصطلاح شامل مواد خطرناک، زباله‌های خطرناک، آلاینده‌های دریایی، مواد با دمای بالا، موادی که در جدول مواد خطرناک به‌عنوان خطرناک تعیین شده‌اند (به 49 CFR 172.101 مراجعه کنید)، و موادی که معیارهای تعیین‌کننده برای کلاس‌ها و تقسیم‌بندی‌های خطر را در قسمت 173 این زیرفصل دارند، شامل می‌شود. ”

در ایران ، هیات وزیران این تعریف را مبنا قرارداده است:

ب – مواد خطرناك چیست : موادي كه نسبت به بهداشت يا سلامتي انسان ، حيوان و محيط زيست ذاتاً خطر زا بوده و مشمول يكي از طبقه بندي هاي نه گانه مي باشند.

NFPA 1، کد آتش‌نشانی، NFPA 101، کد ایمنی زندگی، و NFPA 5000، کد ایمنی ساختمان و ساختمان، همه از تعریف NFPA 400 برای مواد خطرناک استفاده می‌کنند. NFPA 400 مواد خطرناک را به صورت زیر تعریف می کند:

ماده خطرناک فیزیکی

یک ماده شیمیایی یا ماده ای که به عنوان یک ماده خطرناک فیزیکی یا یک ماده خطرناک برای سلامت طبقه بندی می شود، خواه این ماده شیمیایی یا ماده در شرایط قابل استفاده یا ضایعاتی باشد.

تعاریف مواد خطرناک فیزیکی و مواد مخاطره‌آمیز سلامتی در درک و به‌کارگیری صحیح این تعریف ضروری است. یک ماده خطرناک فیزیکی در NFPA 400 ماده ای است که به عنوان یکی از موارد زیر طبقه بندی می شود:

مواد منفجره
کرایوژن قابل اشتعال
گاز قابل اشتعال
جامد قابل اشتعال
مایع قابل اشتعال (قابل اشتعال یا احتراق).
پراکسید آلی
اکسید کننده
کرایوژن اکسید کننده
پیروفوریک ناپایدار (واکنشی)
مواد واکنش دهنده به آب

یک ماده خطرناک برای سلامتی در NFPA 400 یک ماده شیمیایی یا ماده ای است که به عنوان یکی از موارد زیر طبقه بندی می شود:

سمی
بسیار سمی
مواد خورنده

بسیاری از این اصطلاحات در NFPA 400 برای کمک بیشتر به پاسخ سوال مواد خطرناک چیست کمک می کند.

کدام استاندارد؟

همچنین شایان ذکر است که سایر کدها و استانداردهای NFPA ممکن است از تعریف متفاوتی برای “مواد خطرناک چیست” استفاده کنند. به همین دلیل است که درک اینکه برای چه هدفی (به عنوان مثال حمل و نقل خارج از محل، ذخیره سازی، استفاده و غیره) باید تعیین کنید که آیا چیزی یک ماده خطرناک است یا خیر، ضروری است و سپس برای تعیین اینکه آیا با تعریف مطابقت دارد یا خیر، به سند مناسب مراجعه کنید. یک تعریف مورد قبول جهانی وجود ندارد .

یکی از نمونه‌هایی که مواد خطرناک چیست را متفاوت تعریف می‌کند، NFPA 30، کد مایعات قابل اشتعال و احتراق است. NFPA 30 مواد خطرناک یا مواد شیمیایی خطرناک را به عنوان “ماده ای که خطراتی را فراتر از مشکلات آتش سوزی مربوط به نقطه اشتعال و نقطه جوش ارائه می دهد” تعریف می کند. مواد این آیین نامه توضیح می دهد که سایر خطرات می تواند مواردی مانند سمی بودن، واکنش پذیری، ناپایداری یا خورندگی باشد .

با این حال، این یک لیست جامع نیست. در حالی که به نظر می رسد این با NFPA 400 در تضاد باشد، وقتی دامنه NFPA 400 را در نظر می گیرید، تعریف NFPA 30 در واقع با نحوه اعمال NFPA 400 مطابقت دارد. اگرچه یک مایع قابل اشتعال و قابل احتراق که هیچ خطر فیزیکی یا سلامتی دیگری ندارد، به ازای NFPA 400 به عنوان یک ماده خطرناک در نظر گرفته می شود، اما از محدوده سند مستثنی است.

طبقه بندی مواد خطرناک

همانطور که قبلا ذکر کردیم، سازمان های مختلف روش های مختلفی برای طبقه بندی “مواد خطرناک چیست ” دارند. DOT از روش طبقه بندی 9 سیستمی استفاده می کند در حالی که NFPA 400 از روش دسته بندی 14 سیستمی استفاده می کند. برخی از طبقه‌بندی‌های DOT به بخش‌های بیشتری تقسیم می‌شوند، در حالی که برخی از دسته‌های NFPA 400 به زیر طبقه‌بندی‌ها و کلاس های زیر تقسیم می‌شوند.

1: مواد منفجره
2: گازها
3: مایع قابل اشتعال و مایع قابل احتراق
4: جامد قابل اشتعال، خود به خود قابل احتراق و در صورت خیس شدن خطرناک
5: اکسید کننده و پراکسید آلی
6: سم (سمی) و خطر استنشاق سم
7: رادیواکتیو
8: خورنده
9: متفرقه

دسته بندی ارایه شده توسط هیات وزیران در ایران را از اینجا ببنید.و شباهت و میزان تطابق آنراارزیابی کنید.

14 دسته از مواد خطرناک مورد استفاده در NFPA 400 عبارتند از:

جامدات، مایعات یا گازهای خورنده
مواد جامد قابل اشتعال
گازهای قابل اشتعال
مایعات برودتی قابل اشتعال
سیالات برودتی بی اثر
گازهای بی اثر
فرمولاسیون پراکسید آلی
جامدات یا مایعات اکسید کننده
گازهای اکسید کننده
سیالات برودتی اکسید کننده
جامدات، مایعات یا گازهای پیروفوریک
جامدات، مایعات یا گازهای سمی یا بسیار سمی
جامدات، مایعات یا گازهای ناپایدار (واکنش پذیر).
جامدات یا مایعات واکنش پذیر به آب

تفاوت های دو سیستم:

پیچیده تر شدن چالش مرتبط با تعیین و طبقه بندی مواد خطرناک، این واقعیت است که بین این دو سیستم، بسیاری از دسته ها از کلمات مشابه استفاده می کنند، اما ممکن است آستانه های متفاوتی داشته باشند که باعث ایجاد آن طبقه بندی خاص می شود. یک مثال مایع قابل اشتعال است. DOT مایع قابل اشتعال را اینگونه تعریف می کند: «مایع با نقطه اشتعال بیش از 60 درجه سانتیگراد (140 درجه فارنهایت) یا هر ماده ای در فاز مایع با نقطه اشتعال بالای 37.8 درجه سانتیگراد (100 درجه فارنهایت) که عمداً باشد.

NFPA 400 بیان می کند که مایع قابل اشتعال مایع قابل اشتعال است که به عنوان مایع کلاس I طبقه بندی می شود. سه طبقه بندی فرعی از یک مایع کلاس I وجود دارد. جدول زیر آستانه های خاص برای زیر طبقه بندی ها را خلاصه می کند.

زیر طبقه بندی	نقطه اشتعال	نقطه جوش
مایعات Class IA	پایین تر از 73^OF (22.8^OC)	Below 100^OF (37.8^OC)
مایعات Class IB	پایین تر از 73^OF (22.8^OC)	At or above 100^OF (37.8^OC)
مایعات Class IC	مابین 73^OF (22.8^OC) و100^O F (37.8^O C

این اختلافات به این معنی است که هنگام تعیین دسته مواد خطرناکی که دارید، باید بدانید که از چه سیستمی برای ارائه یک طبقه بندی استفاده شده است ، مانند آنچه در برگه داده ایمنی یافت می شود، یا به داده های آزمایش واقعی نیاز دارید تا طبقه بندی انجام شود .

نتیجه گیری:

اگرچه توافق وجود دارد که مواد خطرناک موادی خطرناک برای سلامتی هستند، ولی یک تعریف یا رویکرد واحد برای تعیین اینکه آیا یک ماده باید خطرناک در نظر گرفته شود یا خیر وجود ندارد . NFPA 400 مواد خطرناک را به عنوان هر ماده شیمیایی یا ماده ای که یک ماده خطرناک فیزیکی یا یک ماده خطرناک برای سلامتی است تعریف می کند. سپس مواد خطرناک بر اساس خطر فیزیکی یا سلامتی که ارائه می دهند طبقه بندی می شوند. 14 دسته مختلف در NFPA 400 وجود دارد و یک ماده ممکن است در یک یا چند دسته از آن دسته قرار گیرد. مواظب وبلاگ های آینده من باشید که به بررسی عمیق NFPA 400 می پردازند و موضوعاتی مانند کاربرد NFPA 400، حداکثر مقادیر مجاز (MAQs) و موارد دیگر را پوشش می دهند.